ژنیکو ماستی چیست؟

ژنیکوماستی در مردان

ژنیکوماستی به بزرگ شدن غیرطبیعی بافت پستان در مردان گفته می‌شود که معمولاً به دلیل عدم تعادل بین هورمون‌های استروژن و تستوسترون اتفاق می‌افتد. این مشکل می‌تواند یک یا دو طرفه باشد و معمولاً در دوران بلوغ، میانسالی یا سالمندی دیده می‌شود.

علائم ژنیکوماستی خفیف

در مراحل اولیه یا خفیف، علائم ممکنه خیلی آشکار نباشن و معمولاً بیمار خودش با لمس یا نگاه دقیق متوجه تغییراتی می‌شه:

• افزایش جزئی حجم بافت زیر نوک پستان (مثل یک توده کوچک سفت یا نرم)
• تقارن یا عدم تقارن در بافت پستان (ممکنه یک طرف بیشتر از طرف دیگر باشه)
• حساسیت یا درد خفیف در نوک سینه به‌ویژه هنگام لمس یا فشار
• ورم خفیف یا برآمدگی جزئی در ناحیه اطراف آرئول (قسمت رنگی دور نوک پستان)
• تغییرات هورمونی اخیر (مثلاً در دوران بلوغ یا در مردان مسن)
• احساس سنگینی یا وجود یک جسم خارجی در سینه

علائم ژنیکوماستی شدید

در موارد پیشرفته یا مزمن که فرد دیر به پزشک مراجعه می‌کند، علائم واضح‌تر و گاهی آزاردهنده‌تر هستند:

• بزرگ شدن قابل توجه یک یا هر دو پستان
• درد یا ناراحتی مداوم در ناحیه پستان (گاهی همراه با التهاب)
• تغییر در ظاهر نوک پستان و آرئول (مثلاً کشیده شدن یا برجسته شدن)
• سفت شدن یا تشکیل توده فیبروتیک غیرقابل برگشت
• ترشح از نوک سینه (نادر، ولی می‌تونه نشونه خطرناک باشه)
• اختلال در پوشیدن لباس‌های تنگ یا احساس خجالت مفرط
• در موارد بسیار نادر: تغییرات پوستی یا فرورفتگی نوک سینه (که نیاز به بررسی احتمال سرطان دارد)

علل بروز ژنیکوماستی

دلایل ژنیکوماستی در نوزادان

عبور هورمون‌های زنانه (استروژن) از مادر به نوزاد از طریق جفت باعث می‌شود حدود ۶۰ تا ۹۰ درصد نوزادان پسر پس از تولد، دچار تورم خفیف پستان شوند. معمولاً این حالت موقتی است و طی چند هفته تا چند ماه بعد از تولد خودبه‌خود برطرف می‌شود.

دلایل ژنیکوماستی در بلوغ

ژنیکوماستی در نوجوانان معمولاً به‌دلیل تغییرات طبیعی هورمونی در دوران بلوغ رخ می‌دهد. در این دوره، سطح هورمون تستوسترون (هورمون مردانه) در حال افزایش است، اما گاهی برای مدتی کوتاه سطح استروژن (هورمون زنانه) در بدن بیشتر می‌شود یا نسبت به تستوسترون غالب می‌گردد. این عدم تعادل موقت باعث تحریک رشد بافت پستان می‌شود. ژنیکوماستی بلوغ معمولاً در حدود سن ۱۳ تا ۱۴ سالگی آغاز می‌شود، می‌تواند یک‌طرفه یا دوطرفه باشد و اغلب با درد یا حساسیت در ناحیه سینه همراه است. این وضعیت در بیشتر موارد خودبه‌خود ظرف ۶ ماه تا ۲ سال برطرف می‌شود و نیاز به درمان خاصی ندارد، مگر اینکه پایدار یا آزاردهنده شود.

جلوگیری از ژنیکوماستی

پیشگیری از ژنیکوماستی شامل تغییراتی در سبک زندگی، مدیریت داروها و کنترل برخی بیماری‌هاست. در ادامه روش‌های جلوگیری از ژنیکوماستی را بررسی می‌کنیم:

1. حفظ تعادل هورمونی:
   شایع‌ترین علت ژنیکوماستی، افزایش استروژن یا کاهش تستوسترون در بدن مردان است. اگر سابقه‌ی مشکلات هورمونی دارید، بهتر است به‌طور منظم تحت نظر پزشک باشید و از انجام خودسرانه درمان‌های هورمونی خودداری کنید.
2. پرهیز از مصرف داروها یا موادی که موجب ژنیکوماستی می‌شوند:
   🔸داروهای ضد افسردگی
   🔸 داروهای ضد اضطراب
   🔸داروهای ضد قارچ (مانند کتوکونازول)
   🔸داروهای ضد فشار خون (مثل اسپیرونولاکتون)
   🔸استروئیدهای آنابولیک (مصرف در بدنسازی)
   🔸ماری‌جوانا، الکل، آمفتامین و هروئین
   ✅ داروهای مصرفی خود را با پزشک بررسی کنید. از مصرف مواد مخدر و مکمل‌های بدون نسخه خودداری کنید.
3. حفظ وزن سالم:
   چاقی می‌تواند باعث افزایش تولید استروژن در بافت چربی شود که منجر به ژنیکوماستی می‌گردد. رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و کنترل وزن می‌تواند از بروز ژنیکوماستی جلوگیری کند.
4. ورزش منظم و تمرینات قدرتی:
   ورزش، به‌ویژه تمرینات قدرتی و هوازی، باعث تقویت سطح تستوسترون و کاهش چربی بدن می‌شود. حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی در هفته همراه با تمرینات قدرتی برای عضلات سینه و بالاتنه توصیه می‌شود.
5. کنترل و درمان بیماری‌های زمینه‌ای:
   برخی بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید ژنیکوماستی شوند، از جمله کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، نارسایی کبد یا کلیه، و تومورهای بیضه یا غده فوق کلیوی که همگی ممکن است تعادل هورمونی بدن را بر هم بزنند. در این شرایط، بدن ممکن است استروژن بیشتری تولید کند یا تستوسترون را کمتر تولید یا مصرف کند که این عدم تعادل منجر به رشد غیرطبیعی بافت پستان در مردان می‌شود. بنابراین، یکی از راه‌های مهم برای جلوگیری از ژنیکوماستی، شناسایی و درمان به‌موقع این بیماری‌ها تحت نظر پزشک متخصص است.
6. پرهیز از مصرف غذاها یا مکمل‌های حاوی فیتواستروژن بالا:
   مصرف زیاد برخی مواد غذایی یا مکمل‌هایی که حاوی فیتواستروژن (ترکیبات گیاهی مشابه استروژن) هستند نیز می‌تواند در بروز ژنیکوماستی نقش داشته باشد. مواد غذایی مانند سویا، دانه کتان، و برخی انواع گیاهان دارویی (مثل شبدر قرمز یا رازیانه) در صورت مصرف بیش‌ازحد، ممکن است سطح استروژن بدن را افزایش دهند و تعادل هورمونی مردانه را تحت تأثیر قرار دهند. هرچند مصرف متعادل این مواد معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما پرهیز از مصرف افراطی آن‌ها، به‌ویژه در افرادی که زمینه‌ی هورمونی حساس دارند، توصیه می‌شود.

جلوگیری از ژنیکوماستی در بدنسازی

جلوگیری از ژنیکوماستی در بدنسازی نیازمند آگاهی، دقت در مصرف مکمل‌ها و مدیریت درست هورمون‌هاست، چرا که یکی از عوامل شایع بروز این عارضه در بین بدنسازان، مصرف نادرست استروئیدهای آنابولیک یا مکمل‌های هورمونی است. این مواد می‌توانند باعث افزایش سطح استروژن یا برهم خوردن تعادل تستوسترون و استروژن در بدن شوند که نهایتاً منجر به رشد بافت پستانی می‌شود.

برای پیشگیری از ژنیکوماستی در بدنسازی باید:

• از مصرف خودسرانه استروئیدها، تستوسترون، یا مکمل‌های هورمونی اجتناب کرد.
• در صورت مصرف داروهای خاص، از داروهای ضد آروماتاز (مانند آناستروزول) تحت نظر پزشک استفاده کرد تا تبدیل تستوسترون به استروژن مهار شود.
• سطح هورمون‌ها به‌صورت دوره‌ای آزمایش شود تا هرگونه اختلال زود تشخیص داده شود.
• از مکمل‌های تأییدشده و بدون مواد هورمونی مشکوک استفاده شود.
• تغذیه متعادل، خواب کافی و برنامه تمرینی اصولی رعایت گردد تا بدن به طور طبیعی تستوسترون تولید کند و نیازی به مداخلات دارویی نباشد.

ژنیکوماستی و معافیت سربازی

ژنیکوماستی در صورتی که شدید بوده و باعث اختلال عملکرد یا مشکلات روانی قابل توجه شود، می‌تواند یکی از دلایل دریافت معافیت پزشکی از خدمت سربازی باشد. سازمان نظام وظیفه با توجه به شدت بزرگی پستان، وجود درد، اختلال در فعالیت‌های روزمره یا ظاهر غیرعادی سینه‌ها، ممکن است فرد را برای بررسی‌های تخصصی به پزشک معتمد ارجاع دهد. در برخی موارد، ژنیکوماستی‌های خفیف یا بدون علامت فقط منجر به معافیت موقت یا معاف از رزم می‌شوند، اما در موارد شدیدتر، امکان دریافت معافیت دائم وجود دارد. تشخیص نهایی بر اساس معاینات بالینی، آزمایش‌ها و نظر کمیسیون پزشکی انجام می‌شود.

آیا ژنیکوماستی خطرناک است؟

ژنیکوماستی معمولاً خطرناک نیست و در بیشتر موارد یک عارضه‌ی خوش‌خیم (غیرسرطانی) به شمار می‌رود. با این حال، بسته به علت زمینه‌ای، ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر در بدن باشد که نیاز به بررسی دارد.

مواردی که ممکن است نگران‌کننده باشند:

• اگر ژنیکوماستی ناگهانی و بدون دلیل مشخص ایجاد شود
• با درد، ترشح از نوک پستان یا تغییر در پوست همراه باشد
• تنها در یک طرف پستان رخ دهد (ژنتیکی یا توموری ممکن است مطرح شود)
• در سنین بالا یا همراه با علائم دیگر هورمونی (مثل کاهش میل جنسی یا ناتوانی جنسی)

در مواردی نادر، ژنیکوماستی ممکن است با سرطان پستان مردانه اشتباه گرفته شود، اما این سرطان بسیار نادر است و اغلب توده‌ای سفت، بدون درد، و یک‌طرفه است.

چگونه بفهمیم ژنیکوماستی داریم؟

برای تشخیص اولیه ژنیکوماستی، فرد می‌تواند به علائم ظاهری و فیزیکی توجه کند؛ از جمله وجود توده یا برجستگی سفت و لاستیکی‌شکل در زیر یا اطراف نوک پستان، افزایش حجم سینه به‌صورت متقارن یا یک‌طرفه، و گاهی حساسیت یا درد خفیف در ناحیه پستان. برخلاف چربی ساده‌ی ناشی از اضافه‌وزن، در ژنیکوماستی معمولاً بافت سفت‌تری زیر پوست لمس می‌شود. در صورت مشاهده‌ی چنین علائمی، توصیه می‌شود برای بررسی دقیق‌تر از نظر سطح هورمون‌ها، بیماری‌های زمینه‌ای یا علل دیگر، به پزشک متخصص غدد یا جراح عمومی مراجعه شود.

برای ژنیکوماستی پیش چه دکتری برویم؟

در صورت مشاهده علائم ژنیکوماستی، بهترین گزینه برای شروع، مراجعه به پزشک متخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم است، زیرا این متخصصان در زمینه تشخیص و درمان اختلالات هورمونی که شایع‌ترین علت ژنیکوماستی هستند، تخصص دارند. در صورتی که نیاز به مداخله جراحی باشد یا بافت پستان بیش از حد رشد کرده باشد، پزشک ممکن است فرد را به جراح عمومی یا جراح پلاستیک ارجاع دهد. همچنین در مواردی که شک به توده غیرطبیعی یا بیماری‌های خاص وجود داشته باشد، همکاری با پزشکان دیگر مانند متخصص تصویربرداری (برای سونوگرافی یا ماموگرافی) نیز ضرورت پیدا می‌کند.